Stolarstwo w Radomsku
Drewno było wykorzystywane przez ludzi od zawsze. Wobec tego rzemieślnicy zajmujący się budownictwem drewnianym oraz wytwarzaniem przedmiotów codziennego użytku byli niezbędni. Branża drzewna towarzyszyła więc rozwojowi Radomska od stuleci. O najstarszych dziejach miejscowych stolarzy niestety niewiele można powiedzieć. Rzemieślnicy przed wiekami łączyli się w cechy, które pomagały zdobywać materiały i rynki zbytu. Otaczały swych członków i ich rodziny opieką w wypadkach losowych, organizowały życie religijne i rozrywkowe. W Radomsku stolarze długo pozostawali bez własnego cechu. Wraz z rzemieślnikami innych branż tworzyli cech łączony. Jeszcze w 1798 r. majster stolarski przyjął na naukę chłopca, a działo się to na „kongresie szynkowym”. Stolarze działali więc w ramach cechu zbiorowego, łączącego kilka bądź kilkanaście różnych profesji. Od 1800 r. poświadczone jest istnienie już samodzielnego cechu stolarskiego. Na przestrzeni lat zmieniała się nazwa cechu.
Od 1816 r. funkcjonował jako Cech Stolarski Okręgu Miasta Radomska. Od 1833 r. pojawia się nazwa Zgromadzenia Stolarskiego lub Zgromadzenia Profesji Stolarskiej lub Zgromadzenie Kunsztu Stolarskiego. W okresie międzywojennym był to Chrześcijański Cech Stolarzy i Rzemiosł Drzewnych. Na przestrzeni lat zmieniała się także liczba stolarzy. W 1791 r. był w Radomsku tylko jeden stolarz a w 1817 r. było ich trzech. Nie był więc to liczny cech i po reformie 1816 r. nie mógł działać samodzielnie. Dlatego więc łączył stolarzy z Brzeźnicy, Pajęczna, Gidel i Koniecpola. W 1827 r. było 16 majstrów, 2 czeladników i 5 uczniów, natomiast w 1840 r. było 11 majstrów tej profesji. W 1936 r. Cech stolarski liczył 25 członków. Cech aktywnie działał na rzecz miejscowej społeczności, wspierając m. in. miejscowe kościoły. W 1886 r. wsparto renowację kościoła franciszkańskiego, w 1895 r. współfinansowano zakup monstrancji do kościoła św. Lamberta, rok później wspierano renowację kaplicy św. Józefa. Działalność stolarzy na taką skalę była podobna do innych miast tej wielkości i to nie ona miała wpływ na powstanie w Radomsku silnego ośrodka meblarskiego.
Radomszczański ośrodek meblarski – dolinameblowa.pl – zaczął się tworzyć w momencie powstania tu dużych zakładów produkujących na dużą skalę. Wpływ na rozwój przemysłu w Radomsku miało położenie przy linii kolejowej. Była to inwestycja przyciągająca tu wielkie zakłady przemysłowe. Michał Thonet, wiedeński wynalazca, opracował metodę gięcia drewna bukowego. Kontynuatorami jego dzieła byli jego synowie – August i Karol, którzy założyli fabrykę mebli w Radomsku, obok kilku innych w całej Europie. W 1881 roku bracia Thonet kupili w Radomsku nieruchomość z młynem parowym, który został przystosowany do produkcji mebli. Z czasem fabryka posiadała również własną elektrownię. W pobliżu niego powstała duża Fabryka Mebli Giętych “Bracia Thonet” położona na wprost dworca kolejowego. Z czasem nazwa zmieniła się na Thonet –Mundus. W czasie najlepszej prosperity zakład produkował 50 000 krzeseł miesięcznie. Około 1/3 produkcji przeznaczano na rynek zagraniczny (Anglia, USA, Włochy, Holandia, Belgia). Już w 1884 r. była to największa firma meblowa w Królestwie Polskim. Posiadała własne składy i sklepy firmowe w Łodzi, Warszawie, Petersburgu, Moskwie i Odessie.
W 1884 r. swój zakład w Radomsku otwarli Jakub i Józef Kohnowie z Wiednia. Najpierw kupili fabrykę w Częstochowie, która następnie przenieśli do Radomska. W 1895 r. firma stała się spółką akcyjną pod nazwą Towarzystwo Akcyjne Mebli Wiedeńskich Jakuba i Józefa Kohnów. Podobnie jak główni konkurenci Thonetowie miała swoją fabrykę w Moskwie oraz sklepy w całym Cesarstwie Rosyjskim, co stawiało ich w rzędzie głównych producentów mebli w Królestwie Polskim Rozwój firmy wstrzymywały pożary z 1889 i 1910 r. W tym drugim wypadku spłonął główny budynek fabryczny. Ponownie firma zaczęła się podnosić z kryzysu dopiero około 1914 roku. W roku 1922 r. fabryka przeszła w ręce potentata mebli giętych – firmy Thonet. Na bazie radomszczańskiego zakładu Kohnów, po zmianach własnościowych, powstała Fabryka Mebli Giętych „Mazowia”, działająca do momentu wybuchu II wojny światowej. Te dwie wielkie fabryki meblarskie nie były jedyne w Radomsku. W 1910 r. przy ul. Piotrkowskiej, w budynkach dawnych koszar powstała firma niemieckiego ziemianina Ksawerego Wünsche, nosząca nazwę „Zakład Produkcji Mebli Giętych “Ksawery Wünsche i S-ka”. Początkowo produkowała tylko krzesła gięte, fotele i krzesła teatralne. Firma upadła w połowie lat 30. XX wieku. Także w 1910 r. rozpoczął swą działalność kolejny zakład „Wykańczalnia mebli giętych „Krzesło”. W Radomsku przed pierwszą wojną światową powstała też Fabryka Mebli Amerykańskich i Tapicerowanych Morysa Lewkowicza. Obok 4 radomszczańskich firm dział także zakład „Wojciechów” w Gomunicach potem w Kamieńsku. Do wybuchu pierwszej wojny światowej w powiecie radomszczańskim istniejące zakłady meblarskich zatrudniały ogółem w najlepszym okresie ponad 2500 pracowników (1904 rok).
W okresie międzywojennym powołano do życia kolejne zakłady: W 1929 r. otwarto skład materiałów budowlanych i stolarskich stolarski braci M. i R. Rozenbaum na ul. Kościuszki 11, w 1931 r. swoją działalność rozpoczął Józef Müntz i S-ka Fabryka Mebli Giętych w Radomsku, w 1936 r. powstała Wytwórnia Mebli Giętych „Eden” na ul. Brzeźnickiej. W 1932 r. upadła firma „Labor. Fabryka mebli giętych”. Radomszczańskie przedsiębiorstwa meblarskie nadal były w czołówce firm z tej branży. W połowie lat 30. XX w. Polska produkował 70-80% eksportu mebli, więc radomszczańskie fabryki mają ogromne znaczenie. Produkowały na szeroką skalę i posiadały różnoraki asortyment, np. „Mazowia” produkowała również meble dla dzieci (1935 rok). Eksportowano do Anglii, Holandii, Ameryki Północnej, Azji i Afryki. Zakłady Przemysłowo-Drzewne Ksawerów otrzymały w 1936 r. zamówienie na meble do Afryki Południowej. Konkurencją dla mebli polskich były produkty ze Związku Radzieckiego i Finlandii, ale polski przemysł górował nad nimi jakością produkcji. Najbardziej znane były wciąż meble thonetowskie. Fabryka w tym czasie posiadała filię w filę w Jasienicy koło Bielska i Barwinku. W Radomsku zakład zatrudniał w 1934 r. 1000 robotników. Duże fabryki dawały nie tylko pracę, zmieniały życie także pod innym względem. Na fali protestów w 1905-1906 r. robotnicy Thoneta i Kohna wywalczyli sobie szkoły przyzakładowe (uczyło się w nich 250 chłopców i 159 dziewcząt), powstała orkiestra amatorska, fabryka Thoneta budowała domy mieszkalne dla swoich pracowników. Duże znaczenie miały straże pożarne działające przy fabrykach, które w razie konieczności brały udział w akcjach ratowniczych na terenie miasta. W okresie międzywojennym zakłady brały udział w akacjach na rzecz polskiej armii. Pracownicy Thonet-Mundus dwukrotnie przeprowadzali zbiórkę pieniędzy na samolot ziemi radomszczańskiej i ścigacz morski Ziemi Łódzkiej. Ponadto w lutym 1938 r. odbyło się uroczyste przekazanie wozów dla polskiej armii. Wraz z wybuchem wojny zakończył się etap pomyślnego rozwoju dużych fabryk w Radomsku. W pierwszych dniach wujny niemieckie bomby spadły między innymi na zakłady Thoneta. Po zajęciu miasta przez Niemców zamknięto „Mazowię”, ale utrzymano produkcję w Thonecie. Zmieniono jej profil produkcyjny, nastawiając na potrzeby wojska. Po przejęciu jej przez Niemców produkowała wozy dla armii i umeblowania koszarowe, tj. szafy, stoły, krzesła i taborety. Zakłady produkujące dla niemieckiego wojska były głównymi obiektami, jakie poddawano sabotażowi przez polskie podziemie. 19 sierpnia i 20 września 1941 r. w zakładach Thoneta przeprowadzono taką właśnie akcję sabotażową. W wyniku podłożonych bomb wybuchły duże pożary, które przyniosły poważne straty materialne. W konsekwencji ograniczono produkcję w zakładzie, ale wielu pracowników trafiło do Oświęcimia jako zakładnicy. Po wyzwoleniu początkowo nadal produkowano proste meble i wozy, dopiero z czasem zwiększano produkcję. W połowie 1945 r. wyprodukowano pierwsze zamówienie krzeseł na eksport, do Anglii. W 1945 roku Thonet-Mundus zatrudniał 460 osób, a Wünsche -280. Zakłady ten jeszcze przez jakiś czas nosiły dawne nazwy, choć w dokumentach dodawano człon „pod zarządem państwowym”. Następnie po znacjonalizowaniu funkcjonowały pod nazwami Fabryka Mebli Giętych Nr 1 (dawny “Thonet”) oraz Fabryka Mebli Giętych Nr 2 (d. “Wünsche”). W latach 1949-1960 powstawał kombinat drzewny Fameg, który powstał z danego Thoneta i Wünsche oraz nowo wybudowanego zakładu “Fameg” (nazwa pochodzi od słów Fabryka Mebli Giętych) w jedno przedsiębiorstwo państwowe. Proces powstawania kombinatu zakończył się w 1965 roku. W okresie powojennym Fameg specjalizował się w produkcji krzeseł. I podobnie jak jego bezpośredni poprzednicy przed wojna, także dużą część produkcji przeznaczał na eksport. Okres powojenny, który wprowadził nowe zasady w gospodarce, spychające na margines działalność prywatną, spowodował zahamowanie rozwoju stolarstwa indywidualnego. Pomimo utrudnień prywatne zakłady powstawały i utrzymywały się na rynku.
Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku powstały m.in. „Meble Dąb” (1977), „Meble Majer”, „Stolarstwo Waldemar Gołąb”, Meblomax (1983), Stol-Meb Michał Wiewióra (1983). Znaczny wzrost firm produkujących meble nastąpił po przemianach ustrojowych w 1989 r. w latach 90. założono firmy: Meble Krysiak (1990), Mebin (1994), Meble Nems (1994). Radomszczańskie firmy produkują dziś na rynek lokalny, ogólnopolski i światowy. W radomszczańskie meblarstwo – dolinameblowa – rozwijało się w kilku fazach. Okres najstarszy, trwający do drugiej połowy XIX wieku zdominowany był przez drobnych rzemieślników skupionych w cechach. W tym okresie nie można jeszcze mówić o radomszczańskim zagłębiu meblowym. Ten zaczął się w fazie kolejnej, wraz z powstaniem wielkich fabryk, które rozsławiły w tym względzie Radomsko. Oczywiście drobne rzemiosło stolarskie nadal w tym czasie funkcjonowało, jednak w żaden sposób nie zagrażało pozycji wielkich zakładów. W czasie II wojny zmienił się profil produkcyjny zakładów Thoneta. Faza dominacji dużych zakładów trwała również po wojnie, z tym jednak, że w Radomsku działał już tylko jeden znacjonalizowany wielki zakład. W czasach PRL prywatna działalność gospodarcza spotykała się z nieprzychylnością władz państwowych. Dopiero więc upadek systemu komunistycznego spowodował kolejną fazę. Najpierw bardzo stracił na znaczeniu Fameg, ograniczył swoją produkcję a w końcu na nowo przeszedł w ręce prywatnego przedsiębiorcy. Przemiany ustrojowe i gospodarcze spowodowały również rozwój małych firm stolarskich, które z biegiem czasu zaczęły się specjalizować i zdobywać rynek krajowy i zagraniczny. Radomsko nadal więc uznawane jest za ośrodek meblarski.